جراحی فک چیست؟
جراحی فک یا ارتوگناتیک، جراحیای میباشد که جهت اصلاح ناهنجاریهای فکی صورت میگیرد. اصطلاح “ارتوگناتیک” کلمهی یونانی “orthos” به معنی صاف کردن و “gnathic” به معنی فک میباشد؛ بنابراین ارتوگناتیک به معنی صاف کردن فک میباشد. امروزه در پزشکی، جراحی فک به منظور صاف کردن و تنظیم مجدد فک انجام میشود.
چه کسانی به جراحی فک نیاز دارند؟
- فک دارای نقصهای مادرزادی
- درد مزمن فک یا درد مزمن مفصل فک
- تنفس غیرارادی از راه دهان و خشک شدن دهان
- کسانی که در حالت عادی، لبهایشان رویهم قرار نمیگیرد
- آسیبدیدگی فک، در اثر ضربه یا حادثه
- افراد دارای مشکل اوپن بایت (فاصلهی بین دندانهای بالا و پایین وقتیکه دهان بسته است)
- بیرونزدگی فک
- عقب رفتگی فک پایین و چانه
- تومور فکی
- عدم تقارن صورت از روبرو و پهلو
- مشکل در جویدن و گاز زدن غذا
- آپنهی انسدادی خواب (بهوسیله خروپف هنگام خواب یا خرناس کشیدن تشخیص داده میشود)
- ساییده شدن بیش از حد دندانها
- خشک شدن دهان ناشی از تنفس دهانی مزمن
شاید مشکل فکتان ارثی باشد!
جراحیهای سر و گردن یا فک و صورت متنوع و متفاوت هستند. به گفته دکتر سامان کلباسی، متخصص جراحی فک و صورت، بعضی از این جراحیها بهطور خاص مربوط به فک بالا و پایین میشود؛ برای مثال ممکن است فک پایین وضعیت طبیعی داشته باشد اما فک بالا جلو یا عقب باشد یا برعکس ممکن است فک بالا طبیعی باشد و فک پایین کج، جلو یا عقب باشد و حتی در بعضی موارد هم هر دو فک با هم مشکل دارند.
این حالتها معمولا ژنتیکی و ارثی است و در سایر اعضای خانواده نیز دیده میشود. اگر فک پایین خیلی عقب باشد معمولا علت آن ضربه به فک و شکستن مفصل آن در دوران کودکی است. در واقع مرکز رشدی فک پایین در این ناحیه قرار دارد و ضربه به آن ممکن است رشد فک را متوقف کند.
نحوه انجام جراحی فک
کسی که قصد جراحی فک دارد، حتما باید قبل از جراحی فک، یک دورهی مقدماتی ۹ تا ۱۴ ماهه برای درمان ارتودنسی را پشت سر بگذارد و این دوره درمانی با ارتودنسی، برای موفقیتآمیز بودن جراحی فک الزامی میباشد؛ بنابراین از مهمترین اقداماتی که افراد باید قبل جراحی فک انجام دهند، انتخاب یک متخصص ارتودنسی خوب میباشد. پس از انتخاب پزشک ارتودنتیست موردنظر، برای مشاوره و معاینه قبل از جراحی فک نزد او بروید.
در اینجا، ارتودنسی دندان به منظور هماهنگ کردن و ایجاد یک قوس مناسب، طوری که دندانها بتوانند به شکل متناسبی روی یکدیگر قرار گیرند، انجام میشود. حتی گاهی ممکن است ارتودنتیست، به دلیل شلوغی دندانها، دندانی را نیز بکشد. ابزارهای ارتودنسی، قبل از جراحی فک برداشته نمیشوند و در طول فرآیند جراحی به کمک جراح میآیند. همچنین بعد از جراحی فک نیز یک دوره ارتودنسی برای فرد نیاز است و در افراد مختلف متفاوت هست.
بیمار باید قبل از جراحی فک، با تجویز پزشک، رادیوگرافیهای فک و دندان، فتوگراف ها و مدلهای دندانی را تهیه کند و سپس مدارک تهیهشده، توسط ارتودنتیست و جراح فک بررسی شوند و طرح درمانی مناسبی برای بیمار تهیه گردد و جراح مورد نظر، قبل از جراحی فک، نمونه عملی که قصد دارد برای بیمار انجام دهد را روی نمونهی از قبل شبیهسازیشده انجام میدهد تا نتیجهی حاصل از آن را ببیند و سپس عمل اصلی را روی فک بیمار انجام دهد. جراحی فک حتما باید در بیمارستان انجام شود و بیمار حدود یک روز پس از جراحی فک، در بیمارستان بستری شود.
دوره نقاهت چقدر است؟
قبل از جراحی فک باید وسیلهای به نام «اسپلینت» ساخته شود. به گفته دکتر کلباسی این وسیله موقعیت دندانها را حین عمل به جراح نشان میدهد. در حقیقت بعد از اینکه فک بالا را آزاد میکنیم آن را روی اسپلینت روی فک پایین قرار میدهیم سپس بر مبنای آن فک بالا را بهوسیله پلاتینهایی از جنس تیتانیوم یا پیچ فیکس میکنیم. بعد از آن هم فک پایین را بر مبنای فک بالا و رابطه دندانی صحیح با پیچ، سیم یا پلاتین فیکس میکنیم. اگر فیکسیشن یا ثابتسازی فک صددرصد کامل انجام شود، لازم نیست بعد از عمل دهان بیمار را ببندیم.
اگر هم از سیم یا وسیلهای غیر از فیکسیشن استفاده کنیم مجبور هستیم دهان بیمار را برای یک ماه تا شش هفته بسته نگه داریم تا استخوان فک جوش بخورد. طی این مدت بیمار باید از طریق بینی با لوله یا از طریق نی از گوشه دهان مایعات مصرف کند.
اما در تکنیکهای جدید سعی میکنیم فک را کاملا فیکس کنیم تا مجبور نشویم دهان بیمار را بسته نگه داریم. لازم به ذکر است که امروزه با پیشرفت سیستم بیهوشی و داروهای مسکن جدید، درد بعد از جراحی فک شاید در حد خیلی ملایم باشد.
مراقبت های بعد از عمل کدام اند؟
عمل جراحی فک درد زیادی ندارد اما ممکن است کمی احساس سوزش بعد از عمل داشته باشید که برای تسکین آن پزشک برای شما داروی مسکن تجویز می کند. این احساس سوزش و درد خفیف ممکن است تا چند روز متوالی به طول بیانجامد اما پس از چند هفته کاملا رفع می شود. باید حواستان باشد که زخم بعد عمل دچار عفونت نشود برای جلوگیری از عفونت پزشک برای شما آنتی بیوتیک تجویز میکند.
پس از عمل صورت دچار التهاب و تورم می شود و بیمار در صورت احساس کشیدگی می کند، به طوری که باز کردن کامل دهان کمی سخت می شود. هنگام بلعیدن غذا هم ممکن است احساس ناراحتی داشته باشد و عمل بلع را مشکل کند. اما تمام این موارد گذرا هستند و ظرف چند روز بهبود می یابند.
میزان تورم و کبودی پس از عمل در افراد مختلف متفاوت است. معمولا ۲ تا ۳ روز پس از عمل شرایط کمی بدتر می شود و لی بعد از آن رفته رفته بهتر می شود. می توان برای کاهش التهاب تا چند روز از کمپرس سرد استفاده کرد و هنگام خوابیدن هم به حالت صاف و عمودی به پشت خوابید. معمولا تا دو هفته پس از عمل این تورم از بین می رود اما ممکن است التهاب تا چند ماه در صورت باقی بماند.
عوارض جانبی احتمالی بعد از عمل کدام اند؟
مطمئنا هر نوع عمل جراحی ممکن است عوارض خاص خود را به همراه داشته باشد اما خوشبختانه جراحی فک مشکلات خاصی را در پی نخواهد داشت. اما در صورتیکه علائمی مشاهده کردید باید پزشک خود را در جریان بگذارید. برخی از این عوارض عبارتند از:
خونریزی
به طور کلی داشتن خونریزی خفیف در محل زخم در محل جراحی در شب اول طبیعی می باشد. خونریزی شدید غیر معمول می باشد اما قابل کنترل است. در اینصورت باید یک گاز استریل یا دستمال کاغذی را به مدت ۱۰ دقیقه در محل زخم فشار دهید تا باعث بند آمدن خونریزی شود.
بی حسی
بعد از عمل ممکن است لب پایینی بی حس شود و خارش پیدا کند مثل موقعی که آمپول بی حسی در دندانپزشکی تزریق کرده اید. این نوع بی حسی ممکن است حتی تا چند ماه هم ادامه پیدا کند و حتی در مواردی نادر در برخی افراد تا پایان عمر باقی بماند.
عفونت
معمولا صفحات فلزی کوچک و پیچ های استفاده شده در جراحی که برای نگهداری فک در جایگاه و حالت جدید استفاده می شوند برای همیشه در همان محل باقی خواهند ماند. این قطعات پزشکی به ندرت دچار عفونت می شوند اما اگر دچار عفونت شوند آن هم بعد از گذشت چند ماه بعد از عمل، خارج کردن آنها مشکل خاصی ایجاد نمی کند.
فلز به کار رفته در این قطعات از جنس تیتانیوم می باشد که به وسیله فلزیاب های موجود در فرودگاه ها هم تشخیص داده می شود.