۳۵ تا ۴۰ درصد از ناهنجارى‌هاى جمجمه و صورت، شکاف لب است که همراه با شکاف کام یا به تنهائى رخ مى‌دهد. شیوع آن ۱ در هر ۱۰۰۰ مورد است. شکاف کام تنها ۱ در هر ۲۵۰۰ مورد است. شکاف لب همراه یا بدون شکاف کام در پسرها شایع‌تر است و شکاف کام تنها در دخترها شیوع بیشترى دارد.
عدم تکامل طبیعى ساختمان‌هاى جنین منجر به شکاف لب یک‌طرفه، دوطرفه و یا همراه با شکاف کام مى‌گردد. به‌طورى که تیغه بینى و کام سخت و نرم، و زبان کوچک یا تشکیل نمى‌شود و یا ناقص تشکیل مى‌گردد. ناهنجارى‌هاى دندانى مانند ردیف نبودن دندان‌ها، دندان درنیاوردن، و یا جابه‌جائى دندان‌ها در فرد مبتلا دیده مى‌شود (شکل انواع شکاف کام و لب). عوامل متعددى در بروز شکاف کام و شکاف لب دخالت دارند.
ترمیم شکاف لب و کام فرزندتان
شکاف لب و شکاف کام از شایع‌ترین بیماری‌های هنگام تولد هستند. تشکیل ناکامل لب (شکاف لب) یا سقف دهان (شکاف کام) ممکن است به تنهایی یا با هم رخ دهند. این بیماری‌ها ممکن است شدت متفاوت داشته و یک یا هر دو طرف صورت را درگیر نمایند.
شکاف لب فوقانی یا سقف دهان، در مراحل ابتدایی رشد و قبل از تولد فرزند شما رخ می‌دهد. طی مراحل نمو جنینی ممکن است بعضی اجزای لب فوقانی یا سقف دهان به صورت طبیعی ساخته نشوند. ترمیم شکاف لب و کام، از انواع جراحی پلاستیک است که با تصحیح این اختلالات نمو، عملکرد طبیعی را برقرار نموده و ظاهری طبیعی‌تر برای بیمار ایجاد می‌کند.
بیشتر شکاف‌ها را میتوان با تکنیک‌های ویژه جراحی پلاستیک ترمیم نمود و ضمن افزایش توانایی کودک در خوردن، صحبت کردن، شنوایی و تنفس، سبب ایجاد ظاهر و عملکرد طبیعی گردید. راه هوایی نوزاد را با ساکشن متناوب ترشحات بینی و دهان بعد از عمل باز نگهدارید.
محل عمل از نظر خونریزی کنترل و بررسی گردد.
یکی از تلاش های مهم در دوره پس از عمل جراحی محافظت از ناحیه عمل می باشد. به کارگیری یک وسیله حفاظتی از لب ها، متعاقب ترمیم شکاف لب، می تواند از وارد آمدن آسیب به ناحیه بخیه پیشگیری نماید. بلافاصله پس از عمل جراحی، استفاده از محدود کننده آرنج در جهت پیشگیری از تحریک ناحیه بخیه ممکن است به کار رود، اگرچه در بسیاری از مراکز استفاده از این روش توسط بسیاری از جراحان منسوخ شده است. توصیه می شود که وسیله مهارکننده با سنجاق به لباس شیرخوار ثابت شود.
شیرخوار بزرگتری که قادر به غلتیدن می باشد، جهت جلوگیری از غلتیدن بر روی شکم و تماس صورت با تخت ممکن است علاوه بر مهارکننده آرنج نیاز به استفاده از مهار کننده جلیقه داشته باشد. حائز اهمیت است که وسیله محدود کننده، در ساعات منظمی ( به طور مثال هر ۲ ساعت) باز شود.
با این کار می توان امکان حرکت بازوها و تسکین ناشی از محدودیت ها را پیش آورده و پوست را از نظر علائم تحریک تحت نظر گرفت. برداشتن محدودیت ها همچنین فرصت مناسبی را برای برقراری تماس بدنی و در آغوش کشیدن نوزاد فراهم می سازد.
بهترین وضعیت ،وضعیت طاقباز یا پهلو است کودک را طوری قرار دهید که از کشیده شدن لب به ملافه پیشگیری شود . استفاده از ضد دردهای مناسب، درد پس از جراحی را کاهش می دهد. آرامبخش نیز در مواردی که شیر خوار بسیار بی قرار و مضطرب باشد توصیه می شود.
اسباب بازی های کوچک و موبایل در دسترس کودک نباشد چون ممکن است آنها را به دهان برده و باعث آسیب محل عمل شود.
جهت سهولت در تنفس کودک می توان از دستگاه بخور در اطاق وی استفاده نمود.
توصیه می شود در شب اول بعد از عمل هر چهار ساعت از شیاف استامینوفن ۱۲۵ استفاده شود. این مسکن نسبت به مسکن های تزریقی تاثیر بیشتری دارد.
بعد از اجازه پزشک برای شیر خوردن کودک اگر کودک تمایلی ب خوردن شیر نشان نداد میتوان از آب هندوانه ی خنک که از صافی رد شده برای تغذیه کودک استفاده کرد. پیشنهاد می شود از زیاده روی در مصرف آن بپرهیزید تا از بروز مشکلات احتمالی از جمله اسهال جلوگیری به عمل آید.
آبمیوه های دیگر مانند آب سیب، آب هویج، آب آلوورا هم برای تغذیه توصیه میشود. البته حتما با صافی ذرات درشت آن جدا شود. در بسیاری از موارد کودکان از خوردن انواع دسر دنت که با شیر رقیق شده استقبال کردند. میتوانید بیسکوییت مادر نرم هم به این مخلوط اضافه کنید.
توصیه می شود برای تهیه ی شیر کودک از آب جوشیده ی خنک استفاده شود کودک دراین دوره ی درمان تمایل به خوردن غذا و مایعات خنک دارد.
برای خوراندن شیر به کودک از قطره چکان، سرنگ، لیوان، قاشق و ظرف سرلاک خوری استفاده کرد. توجه شود که قاشق و ظرف سرلاک خوری از جنس ژله ای تهیه گردد تا اگر بصورت اتفاقی وارد دهان شد باعث بروز مشکلاتی از جمله باز شدن بخیه نگردد.
لازم به ذکر است کودک تا پایان دوره ی درمان (۳ الی ۴ هفته ) نباید از پستانک و شیشه شیری ک حاوی پستانک است استفاده نماید چرا که عمل مک زدن دراین دوره برای بهبود جای زخم مضر خواهدبود. تغذیه با سینه مادر هم ممنوع است.
حمام کودک بعد از عمل هیچ مانعی ندارد و میتوان کودک را همچون قبل از عمل و به طرزی که آب به یکباره وارد دهان نشود (برای جلوگیری از خفگی) شستشو داد.
بعد از دو روز کودک اجازه دارد از سوپ های میکس شده ی رقیق که از صافی رد شده تغذیه شود اما میبایست بعد از هروعده به کودک آب خورانده شود تا دهان و جای زخم کاملا شستشو گردد. باید احتیاط کرد این سوپها دارای ترکیباتی که موجب زخم می شود (مانند گوجه، نمک، ادویه، رب و …) نباشند.
با توجه به ضعف کودک بهتر است برای او عصاره ماهیچه تهیه کنید و به او بخورانید. هرچند این عصاره باعث سوزش زخم میشود اما تاثیر بسیار خوبی بر تامین موارد مورد نیاز بدن کودک دارد.
توجه کنید دادن هرگونه مرکبات حتی لیمو شیرین، کیوی و گوجه به کودک ممنوع است. مخصوصا کیوی میتواند باعث باز شدن بخیه های دهان شود.
بهتر است برای تغذیه از غذاهایی مانند سوپ قارچ، عدسی، تخم مرغ آبپر میکس شده با بیسکوییت و آب قلم گوسفند و گواله در سوپ یا مواد مجاز دیگر استفاده کنید. آناناس تاثیر خوبی در جوش خوردن بخیه ها دارد اما مصرف آن بصورت خام باعث سوزش زخم میشود. بهتر است کمپوت آناناس تهیه کرده و در سه روز اول آب کمپوت و پس از آن مخلوط میکس شده کمپوت آناناس و آب آن را بصورت خنک به کودک بخورانید.
مصرف انتی بیوتیک از زمان ترخیص به مدت یک هفته الی ۱۰ روز به دستور پزشک انجام شود تا از ایجاد عفونت زخم ممانعت شود.
برای تسکین دردهای احتمالی می توان به دستور پزشک از شیاف استامینوفن و قطره ی استامینوفن استفاده کرد تا بستر آسایش و استراحت کودک فراهم گردد.
مراقبت های پس از عمل جراحی شکاف کام
- بررسی محل جراحی و تمیز نگه داشتن ناحیه مورد نظر
- برای تسهیل خروج ترشحات از دهان ،کودک را بر روی شکم قرار دهید.
- در برخی موارد شیر خوار پس از عمل جراحی ، دچار مشکلات تنفسی می شود، زیرا جراحی موجب تغییر الگوی تنفسی معمول او شده و باید به تنفس از طریق بینی عادت کند .
- حرکت آرنج ها محدود شود .
- دارو های مخدر ممکن است به مدت ۴۸-۲۴ ساعت اول پس از جراحی استفاده شود .
تغذیه کودک پس از رفع کامل آثار بیهوشی در وضعیت نشسته انجام می گیرد برای تغذیه کودک باید از فنجان یاکنار قاشق های بزرگ استفاده شود. چون استفاده از قاشق کوچک هر چند با احتیاط خطر آسیب به بخیه ها را به همراه دارد. پرستار باید مراقب باشد هیچ چیزی را وارد دهان نکند زیرا سبب صدمه به ناحیه عمل می شود. باید به والدین آموزش داده شود که بهبودی کامل کام ۶-۴ هفته طول می کشد.
جراحی ترمیم شکاف لب یا کام، بیش از یک جراحی زیبایی است.
جراحی ترمیم شکاف عملی اختصاصی است که هدف آن نه تنها بستن محل نقص بلکه برقرار کردن عملکرد طبیعی برای کودک شماست. ترمیم شکاف لب که Cheiloplasty نیز نامیده میشود شامل بازسازی ظاهر نرمال و طبیعی با مراحل ذیل است:
- ترمیم عضلات لب برای ایجاد حرکات طبیعی هنگام تغییرات صورت، سخن گفتن و خوردن.
- بستن شکاف به نحوی که جوشگاه آن در محل ساختارهای طبیعی لب قرار گیرد.
- شکل دادن کمان کوپید (ناحیه انحنا در مرکز لب فوقانی).
- ملاحظه فاصله کافی بین لب فوقانی و بینی.
- ترمیم لبه خارجی یا پایه بینی برای ایجاد ظاهری طبیعی.
از آنجا که کام، هم سقف دهان را می‌سازد و هم کف بینی را شکل می‌دهد، لذا در ترمیم شکاف کام باید ملاحظات زیر را در نظر داشت:
- عملکرد و رشد طبیعی گفتار
- ارتباط کام با کانال شنوایی
- رشد دندان‌ها و ارتباط طبیعی فک‌ها
چون وجود شکاف بر روی شکل بینی نیز تاثیر می‌گذارد ممکن است نیاز به اعمال بعدی برای اهداف زیر وجود داشته باشد:
- ایجاد تقارن بین سوراخ‌های بینی
- ایجاد طول طبیعی کولوملا (بافتی که سوراخ‌های بینی را از هم جدا می‌کند)
- افزایش زاویه نوک بینی برای پیشگیری از صاف شدن نوک بینی یا کشیده شدن آن به سمت پایین
پرستار باید به والدین یاد آوری کند که به دنبال شکاف کام ،فساد وخرابی فوق العاده دندان ها وجود دارد بنابر این باید به والدین شیوه صحیح مسواک زدن دندان های کودک را(زمانی که این کار ایمن باشد ) اموزش داد. اگر دندان ها جابجا شوند و در وضعیت بدی قرار گیرند، برای اصلاح آنها به ارتودنتیست احتیاج می شود.
والدین می توانند عملکرد کام را با تحریک کودک به استفاده از واژه های ساده که نیاز به هماهنگی بخش های مختلف صحبت (تکلم) دارد توسعه بخشند تشویق به جویدن و بلع مکرر به تمرین عضلات حلق و کام کمک می کند.
پی گیری های لازم در اهداف بلند مدت به والدین تاکید می شود.
در گیر کردن کودک در بازی هایی مانند فوت کردن به او کمک می کند که قادر به بستن قسمت خلفی کام شود. گفتار درمانگر با در نظر گرفتن نیازهای فردی کودک ، والدین را به انجام فعالیت های خاصی هدایت کرده که فرایند تکلم را در او تسهیل نماید. بیشتر کودکانی که به صحبت کردن تشویق می شوند بزودی اعتماد به نفس یافته و در فعالیت های اجتماعی شرکت می کنند
